Listen to the AudioBook: Spaens Heydinnetie by Jacob Cats

Spaens Heydinnetie

Van Jacob Cats

Inleiding

I

Van Vader Cats kwam in 1637 uit zijn "'s Werelts begin, midden, eynde, besloten in den Trov-ringh, met den proef-steen van den selven."

't Is een vervolg op een vroeger werk, 't Houwelick; "door een vorigh Boeck" heeft hij "de gronden van een goet houwelyck geleyt, en een afkeer gepooght te maken van quade gangen die in soodanigen gelegentheyt sigh openbaren"; en daarom heeft hij het "dienstigh geacht, by dese jegenwoordige (z)ijne oeffeninghe de sake door exempelen meerder klaerheyt te geven." Immers "de wegh tot wetenschap is lang door regels, kort door exempels, seyter een wys schryver." En Cats zijn "ooghmerck is geweest... onse Landts-genooten met vermakelickheydt wat goets te doen lesen, en daer door bequamer te maken tot het huyselick en borgerlick leven, en een gelucksaligh sterven."

De Trouringh vermeerderde de populariteit van de meest populaire nederlandse dichter. Zijn werken werden bij duizendtallen verspreid;--van het Houwelyck "bij de vijftigh duysent... van d' Emblemata, Maegde-plicht, Zelf-strijt en Manlyke Achtbaerheyt... weynig min".. wat buitengewoon is als men in aanmerking neemt dat Nederland in die tijd maar een paar miljoen bewoners had; velen in 't Noorden en Oosten nog hun eigen taal alleen verstonden; bovendien het aantal niet-lezers veel groter was dan nu.

Dit werk, "hoe wel verscheyde jaren na d'andere werken uytgekomen" (die telkens herdrukt waren), overtreft dat getal (van 25,000 eksemplaren, die alleen van de "Spieghel" verspreid werden), "en is in twee besondere Steden weer op de pers", zo schrijft de uitgever van Alle de Wercken in 1655: een jaar of 16 na de eerste uitgave.

Het buitengewoon in-trek-zijn van Cats, bij aanzienlik en gering, bij geleerd en ongeleerd, is te bekend om er hier over uit te weiden.

II

De Trouringh handelt over de Liefde. Die is de meeste. Zie mens en dier; zie de onbezielde natuur, "siet de zeylsteen en het yser", dat elkaar aantrekt, ziet "het amber en het stro."

Leringen nu wekken, maar voorbeelden trekken. Daarom:

Ick heb by een gebracht verscheyde trou-gevallen, Om daer te mogen sien hoe jonge sinnen mallen, En hoe een rijper aert bequamer vvegen vint, En hoe een reyne ziel haer tochten overvvint. Maer dat is niet genoegh. VVy moeten ondersoecken VVt al wat Reden hiet, uyt alderhande boecken, Wie in dit noest gewoel de rechte baen verliest, En vvie in tegen-deel de beste vvegen kiest. Al hooger, mijn vernuf, vvy moeten onder-gronden Het vvonderbaerste stuck van alle trou-verbonden, Des Heeren diepste gunst, des hemels grootste vverck, Hoe God de Sone paert met syn geminde Kerck. Almachtigh, eevvigh, goet, oneyndigh, heyligh, vvesen, Naer eysch, en rechte maet, by niemant oyt gepresen, VViens onbegrepen VVoort de vverelt heeft gebout, En noch door hooge macht geduerigh onderhout, Die Adam hebt vergunt door u te zijn geschapen, En in syn even-beelt syn lust te mogen rapen, Die noch voor yder mensch, tot heden op den dagh, Beschickt een eygen deel dat hem vernugen magh. Die even uvve Kerck den segen hebt gegeven, Te kennen voor een hooft den Prince van het leven, En, uyt u diepste gunst, de menschen hebt gejont Een noyt begrepen heyl, een eeuvvigh trou verbont.

Zo schikt Cats, "naar het motief van het wondere huwelik zijn lier aanstemmend, heel het menselik leven om dit éne middelpunt. En ongemerkt glijdt langs gouden draad deze aardse liefdeweelde over in de mysteriën van het geestelik huwelik."

Want--"door-leest vry trou-gevallen van alderley eeuwen en volcken met vermakelickheyt, overleghtse in u selven met wijsheyt, steltse in 't werck met omsichtigheyt, en geniet vry u deel daer van met vernougen: dies alles niet tegenstaende, soo sal't al te samen eyndelick komen uyt te loopen tot enckele ydelheyt, jammer en verknisinge des herten, ten zy sake dat u gesicht en oogemerck komt te eyndigen in dat groot en onbegrijpelick trouverbont...: door middel van het welck het schepsel wort vereenight met synen schepper, de gemeente met haren bruydegom, en de ziele met haren Salighmaker. Laet vry Salomon op-soecken tot sijn vermaeck alles wat sijn ooge wenschen magh, laet hem verkiesen menighte van inlantsche ende uyt-lantsche wijven, koninghs dochteren, Moabitische, Ammonitische, Edomitische, Sidonitische en Hethitische, tot seven hondert in getale, en boven dien drie hondert by-wijven; noch sal hy ten uyt-eynde van dien allen, klagelijck uyt-roepen, 'Tis allemael ydelheyt, jammer, ende hertenleet. En sal ten lesten tot besluyt seggen, Laet ons de hooft-somme aller leere hooren: Vreest God, en hout syn geboden; vvant dat behoort alle menschen toe. Eccl. 12.13. Siet, lieve, daer alleen is eyndelick rust en lust te vinden, ende te vergeefs wert die elders gesocht: laet daer u beste sinnen veel henen gaen, en uwe suyverste gedachten op-stijgen, even terwijl ghy besigh zijt om voor u een gewenscht geselschap en een bequame huys-sorge te bekomen. Hij en reyst mijns oordeels niet wijsselick, die in't vorderen van sijnen wegh vergeet, wat eygentlick het eynde ende oogemerck is van dat hy begonnen heeft."

Hoe intenser en praktieser er geleefd wordt, hoe meer de geest 't evenwicht daartegen zoekt in zijn fantazie; maar ook, hoe meer de buitengewone daden van sommigen tot fantazeren aanzetten.

De romantiese trek naar het ongewone en stoute, een grondtrek van 't Nederlandse karakter blijkt uit avontuurlike zeereizen, als die van Bontekoe, van Willem Barentz, van zovele anderen; in sommige wonderlike stukken van Rembrandt; de stoute poging van de Groot om het recht van vrede en krijg tot een vast systeem te brengen; in het nog stoutere waagstuk van Spinoza om het Godsbegrip tot een mathematiese zedelike formule te herleiden. In welke volksgeschiedenis is een romantieser tafreel te vinden dan die van Tromps aanval en overwinning bij Du

You can download, read online, find more details of this full eBook Spaens Heydinnetie by Jacob Cats from

And convert it to the AudioBook with any voice you like in our AI Voice AudioBook app.